De echte waarde van data ontsluiten
De waarde van datadelen
Elke dag worden er enorme hoeveelheden data gegenereerd. Door het toenemende gebruik van technologieën zoals sociale media, clouddiensten en het Internet of Things nemen deze hoeveelheden exponentieel toe. De wereldwijde hoeveelheid data bedraagt naar verwachting in 2025 maar liefst 175 zettabytes. Al deze data biedt een enorm waardepotentieel voor bedrijven en de maatschappij. De waarde die deze data kan bieden wordt echter op dit moment niet volledig gerealiseerd. Veel data is niet beschikbaar voor iedereen omdat data-eigenaren hun data niet delen.
Een uniek kenmerk van data is dat het gemakkelijk deelbaar en herbruikbaar is. Data is niet-rivaliserend, wat betekent dat veel organisaties op hetzelfde moment bestaande data kunnen gebruiken en ervan kunnen profiteren zonder elkaars organisaties te schaden. Dezelfde data kan tegelijkertijd economische, zakelijke en maatschappelijke waarde creëren in meerdere contexten. Maar zoals gezegd, is veel data momenteel niet voor iedereen beschikbaar. De echte waarde van data kan alleen worden ontsloten als het wordt gedeeld en hergebruikt in de hele digitale economie.
Als data van organisatie A beschikbaar wordt gesteld aan derden, bijvoorbeeld organisatie B en C, en breed wordt gedeeld, dan kunnen verschillende voordelen worden behaald. Zo krijgen organisatie B en C bijvoorbeeld toegang tot nieuwe databronnen, waarmee ze nieuwe waarde voor hun eigen organisatie kunnen creëren. Ze kunnen procesefficiëntie verbeteren, producten en/of diensten verbeteren, innovatie verhogen of risicobeoordelingen verbeteren. Naast deze zakelijke voordelen kan het delen van data (over sectoren of domeinen heen) ook worden ingezet om bij te dragen aan het oplossen van maatschappelijke ontwikkelingen. Denk aan de opkomst van slimme steden, digitalisering van de zorg, slimme mobiliteit en de energietransitie. Het delen van data kan leiden tot meer duurzaamheid, onze gezondheid verbeteren, armoede verminderen, gelijkheid vergroten of bijdragen aan een meer circulaire economie. Deze nieuwe waardecreatie kan in totaal leiden tot een extra BBP-groei van maximaal 1% voor Nederland en een vergelijkbare groei voor andere EU-lidstaten.
De uitdagingen van datadelen overwinnen
Er zijn verschillende manieren om data te delen. De eerste manier is het bilateraal delen van data, waarbij één organisatie data deelt met één andere organisatie. Voor één use case is dit eenvoudig te implementeren, aangezien slechts twee organisaties afspraken moeten maken over het delen van data en slechts vertrouwen tussen deze twee partijen nodig is. Nadelen van deze optie zijn dat het moeilijk te schalen is en dat de kans aanwezig is dat het wiel opnieuw wordt uitgevonden.
Een tweede manier is het delen van data via een centraal platform. In dit geval verzamelt een klein aantal organisaties data. Zij hebben ook de controle over die data, terwijl de meerderheid van de organisaties de data niet bezit en er weinig toegang toe heeft. Het delen van data door middel van een centraal platform zorgt voor een snelle en goedkope implementatie van individuele use cases en datadelen is vaak onderdeel van de aanvullende diensten van het platform. Er bestaat echter een risico van lock-in door de macht van het platform en het risico van marktfragmentatie. Centrale platformen verzamelen zoveel mogelijk data en bewaren dit vaak binnen hun platformen. Daardoor ontstaat er ongelijkheid en weinig innovatie.
Een derde manier om data te delen is via een data space. Datadelen door middel van een data space is schaalbaar, aangezien het open staat voor iedereen die zich wil binden aan een specifieke set van afspraken die zijn overeengekomen door de deelnemers van die data space. Daarnaast is er weinig risico op lock-in omdat de afspraken zorgen voor een gelijk speelveld. Maar houd er wel rekening mee dat de ontwikkeling van deze overeenkomsten tijd kost en dat er een groot aantal belanghebbenden moet worden betrokken om de overeenkomsten te ontwikkelen. In verschillende sectoren en domeinen heeft een aantal marktspelers (bijvoorbeeld onze deelnemers HDN, iSHARE, MedMij, Netbeheer Nederland, SBR Nexus en Verbond van Verzekeraars) gezamenlijk heldere multilaterale afspraken gemaakt over de zakelijke, juridische, operationele, functionele en technische voorwaarden waaronder data wordt gedeeld en zich hieraan gecommitteerd. Deze afspraken worden beheerd door een bestuursorgaan waarbij de besluitvorming vaak wordt beïnvloed door de leden van het initiatief. Aangezien deze samenwerkingsverbanden meestal een volledige waardeketen vertegenwoordigen, is het doel vaak om de waardecreatie van data voor alle betrokken actoren te maximaliseren.
De Data Sharing Coalition is van mening dat een data space het meest waardevolle datadeelmodel is, omdat het gedecentraliseerd en collaboratief is en het data toegankelijk maakt voor anderen – onder controle van de rechthebbende (datasoevereiniteit) en op basis van afspraken. Dit resulteert in een gelijk speelveld doordat meer partijen gelijke toegang hebben tot data, een eerlijke data-waardebalans, creatie van meer economische en maatschappelijke waarde en meer innovatiepotentieel ten opzichte van de andere manieren van datadelen.
De afgelopen jaren zijn verschillende data spaces ontstaan, vaak gericht op een specifieke sector of domein. Door gemeenschappelijke, multilaterale faciliteiten te bieden, zoals standaarden, tooling, standaard contracten en een collectieve governance, maken ze het naadloos en schaalbaar datadelen tussen organisaties in een sector of domein mogelijk. Hoewel de focus van deze data spaces op een specifieke sector of domein vaak erg nuttig is, kan er veel meer waarde uit data worden gehaald als datadelen niet alleen binnen, maar ook tussen sectoren en domeinen mogelijk zou zijn. Interoperabiliteit tussen bestaande en toekomstige domeinspecifieke data spaces zal een veelvoud aan nieuwe datadeel-use cases mogelijk maken.
De Data Sharing Coalition maakt datadelen tussen bestaande data spaces mogelijk. Door interoperabiliteit mogelijk te maken tussen bestaande en toekomstige data spaces met datasoevereiniteit als kernprincipe, kunnen partijen uit verschillende sectoren en domeinen eenvoudig data met elkaar delen, waardoor aanzienlijke economische en maatschappelijke waarde wordt ontsloten. De Data Sharing Coalition realiseert verschillende (cross-sectoraal) datadeel-use cases. In deze use cases definiëren en realiseren organisaties uit verschillende domeinen samen een use case die nieuwe waarde realiseert dankzij (cross-sectoraal) datadelen. We gebruiken onze use case-ontwikkelaanpak om use cases te realiseren, die bestaat uit drie fasen – elk met zijn eigen handige tools (ook ontwikkeld door de Data Sharing Coalition). Dankzij deze use cases en de expertise van onze deelnemers hebben we een aantal duidelijke resultaten behaald. Met al deze activiteiten kunnen we praktische stappen zetten naar generieke afspraken over het delen van data.
